Dijital bir varlık olan NFT’lerin son yıllarda sıklıkla sanat eseri olarak karşımıza çıkmasıyla birlikte telif haklarıyla ilgili sorunlar da gündeme gelmeye başladı. Bu yazımızda Türk hukukundaki Telif haklarına yönelik düzenlemeler doğrultusunda NFT’leri inceleyeceğiz.

2021 yılında Amerikan sinemasına çeşitli başyapıtlar kazandıran Quentin Tarantino tarafından, ‘’Pulp Fiction’’ filminin yayınlanmayan sahnelerinin ve orjinal el yazısı senaryosunun NFT formatında satışa çıkarılacağının duyurulması üzerine filmin yapım şirketi ve Quentin Tarantino arasında telif hakkı ihlali ve marka hakkına tecavüz gibi iddialarla dava açılmıştır. 

Benzer şekilde Telif hakları ve NFT’ye ilişkin hukuki sorunlar çok geçmeden ülkemizde de yaşanmaya başladı.

Öyle ki Cem Karaca’nın portresinin dijital bir varlığa  dönüştürülerek NFT yapılması neticesinde Cem Karaca’nın oğlu tarafından mahkemeye başvuruldu ve  Fikri ve Sınai Haklar mahkemesi tarafından kişilik haklarının ihlal edildiğine kanaat getirilerek portrenin izinsiz olarak kullanıldığı internet sitelerine erişimin engellenmesine ve satışın engellenmesine karar verildi.  (Haberin detayları: https://www.ntv.com.tr/n-life/kultur-ve-sanat/cem-karacanin-nft-portresine-mahkeme-engeli,JGyxOc4uYUGZAnkVs-aqgw)

Önemle belirtmek gerekir ki henüz Türk hukukunda NFT gibi dijital varlıklara yönelik bir düzenleme söz konusu değildir. Bu sebeple yasal düzenlemeler hazırlanarak yürürlüğe girene kadar Mahkeme kararlarının yol gösterici olması beklenmektedir. 

NFT Nedir? 

NFT (Non Fongible Token)’nin henüz Türkçe’ye yerleşmiş bir karşılı olmamakla birlikte değiştirilemez dijital varlık olarak çevrilmesi mümkündür. NFT’ler blok zincirlerde oluşturulan ve değiştirilemez nitelikteki dijital varlıklardır. NFT’ler son zamanlarda sıklıkla sanat eseri olarak karşımıza gelse de müzik, film, oyun gibi çeşitli alanda da uygulama alanı bulunmaktadır. 

NFT Marka Mıdır ? 

NFT’lerin eser niteliği taşıyıp taşımadığı konusundan önce NFT’lerin neden sıklıkla Sınai Mülkiyet Kanunu değil de 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile gündeme geldiği anlaşılmalıdır. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu 1. maddesinde Kanun uyarınca;  marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunmasının amaçlandığı belirtilmiştir. Bu kapsamda öncelikle dijital bir varlık olan NFT’lerin Sınai Mülkiyet Kanunu’nda sayılan arasında yer alıp almadığı değerlendirilmelidir. NFT’lerin coğrafi işaret, geleneksel ürün adı, faydalı model ve patent kapsamında yer almadığı kolaylıkla değerlendirilse de marka kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği tartışmalıdır. Zira sicilde gösterilebilir olmak şartıyla ayırt edilebilir ibareler marka olarak tescil edilebilmektedir. Ancak marka tescil sürecinde uluslararası kabul gören Nice sınıflandırılması uygulanmakta olup, mevcut sınıflar arasında NFT kategorisi yer almamaktadır. Bu sebeple NFT’lerin marka olarak tescil edilmesinde doğrudan bir düzenleme olmamakla birlikte ilerleyen süreçte sınıflandırmada yapılabilecek değişikliklerle NFT’lerin marka korumasından yararlanıp yararlanmayacağı ve tescil edilip edilmeyeceğinin netleştirilmesi beklenmektedir. 

NFT Eser Midir ? 

Bir varlığın eser olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceğini tespit etmek için FSEK’teki eser tanımına başvurmamız gerekmektedir. FSEK Tanımlar başlıklı 1/B maddesi uyarınca ‘’Eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri olarak’’ tanımlanmıştır. Bu kapsamda kanunda sayılan şartları taşıyan, NFT biçimindeki dijital varlıkların da eser korumasından yararlanması mümkündür.

Ancak halihazırda eser korumasından yararlanan bir eserin NFT haline getirilmesinde ise yeni bir eserden söz edilip edilemeyeceği tartışmalıdır. Zira eserde bir değişiklik yapılmaksızın yalnızca blok zincirde dijital varlığa dönüştürülmesi halinde, eseri somut olay bazında değerlendirmek gerekli olsa da en temel anlamda Kanundaki eser tanımında yer alan sahibinin hususiyetinden söz etmek  yani NFT’de NFT sahibinden bir parça görmek pek mümkün olmayacağı için NFT’nin eser kapsamında yer alması söz konusu olmayacaktır. 

NFT Haline Getirilen Eserlerin Telif Hakkı Korumasından Yararlanması 

Açıklandığı üzere 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda sayılan özellikleri taşıması halinde NFT’nin eser olarak nitelendirilmesi ve eser korumasından yararlanması mümkün olacaktır. Ayrıca FSEK uyarınca müzik ve sinema eseri içeren yerli ve ithal yapımlar ile yerli ve ithal bilgisayar oyunları hariç olmak üzere zorunlu tescil öngörülmediği için NFT’ler tescil edilmeksizin eser niteliğine haiz olacak ve telif hakkı korumasından yararlanacaktır. 

Eser niteliğine haiz eserin koruma süresi ise FSEK 26. maddesi uyarınca eserin aleni hale gelmesinden itibaren başlayacaktır. Bu kapsamda NFT niteliğindeki eserin, bir veya birden fazla kişi tarafından görülebilecek şekilde sergilenmesi halinde koruma bu sergileme tarihinden itibaren başlayacaktır. Bu kapsamda eserin NFT satışı yapılan çeşitli platformlarda sunulması halinde koruma süreleri başlamış olacaktır.

NFT Eser Sahibinin Hakları

NFT sahibi, dijital bir varlık olan NFT’nin yapısına uygun düştüğü ölçüde FSEK’te sayılan eser sahibine tanınan mali ve manevi haklara sahip olacaktır. 

Mali haklar: ‘’işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, umuma iletim hakkı, güzel sanat eserleri için satış bedellerinden pay alma (pay ve takip hakkı) ‘’şeklinde sayılabilir. 

Manevi haklar ‘’Eser sahibinin adının belirtilmesi hakkı, umuma arz hakkı, eserde değişiklik yapılmasını men etme hakkı ve hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kişilere karşı ileri sürülebilen haklar’’ olarak sayılabilir.

Bu minvalde NFT eser sahibi, 

  • Eserin üzerinde değişiklikler yapmak suretiyle başka bir esere dönüştürebilecek (işleme hakkı) 
  • Eserin aslını veya kopyalarını çoğaltabilecek,  (çoğaltma hakkı)
  • Eserin çoğaltılmış versiyonlarını satış, ödünç vb yollarla dağıtabilecek (yayma hakkı)
  • Eseri doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanabilecek (temsil hakkı)
  • Eserin aslını veya çoğaltılmış hallerini, her türlü araçla ve her türlü yayın kuruluşunda yayınlayabilecek (umuma iletim hakkı)
  • Eserin ilk satışından sonra yapılacak satışlarda fazla değer oluşmasında pay talep edebilecektir (pay ve takip hakkı)
  • Eser sahibi olarak adının belirtilip belirtilmemesine karar verebilecek (adın belirtilmesi hakkı)
  • Eserin umuma arz edilip edilmeyeceğine karar verebilecek (umuma arz hakkı)
  • Eserde değişiklik yapılmasını engelleyebilecektir (eserde değişiklik yapılmasını men etme hakkı)
  • Eserin zilyed ya da malikinden eserden bir süre yararlanmayı FSEK 17. maddesinde sayılan şartların gerçekleşmesi halinde talep edebilecektir. (hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kişilere karşı ileri sürülebilen haklar)

Telif Hakkı Koruması ve Koruma Süresi Sona Eren Eserlerin NFT Haline Getirilmesi 

FSEK uyarınca eser sahibi eseri meydana kişi olup; eser sahibi eser üzerindeki maddi ve manevi hakların sahibidir. 

FSEK uyarınca mali hakların (işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, umuma iletim hakkı, güzel sanat eserleri için satış bedellerinden pay alma (pay ve takip hakkı)) devredilmesi mümkün iken manevi hakların (Eser sahibinin adının belirtilmesi hakkı, umuma arz hakkı, eserde değişiklik yapılmasını men etme hakkı ve hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kişilere karşı ileri sürülebilen haklar) devredilmesi mümkün değildir. 

Ayrıca Eser sahibine tanınan mali haklar süreyle sınırlı olarak tanınmaktadır. Bu kapsamda FSEK 27. maddesi uyarınca ‘’Koruma süresi eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder.’’

FSEK 46. ve 47. maddede sayılan devletin faydalanma yetkisi ve kamuya mal etme halleri haricinde koruma süresinin sonlanmasından itibaren herkes, eser sahibine özgülenen mali haklardan yararlanabilir. 
Bu kapsamda koruma süresi sona eren bir eserin; eser sahibinin mali hakları arasında yer alan işleme, çoğaltma, yayma hakkından söz edilemeceği için eserin NFT haline getirilmesi hukuka aykırılık teşkil etmeyecektir. 

Ayrıca koruma süresi devam eden bir eserin NFT haline getirilmesi halinde eser sahibinin hakları ihlal edilmiş olacağı için eser sahibi tarafından FSEK’te yer alan hukuki ve cezai yollara başvurulmasının mümkün olduğu da göz ardı edilmemelidir. 

Ancak koruma süresinin sona ermesinden sonra dahi eser sahibinin manevi haklarının devam edeceği unutulmamalıdır. FSEK uyarınca manevi hakların koruma süresi süre ile sınırlı değildir. 

Sonuç

Son zamanlarda sıklıkla gündeme gelen NFT’lerin hukuk düzeninde henüz bir karşılığı  ve düzenlemesi mevcut değildir. Bu kapsamda NFT’lerle ilgili olarak karşımıza gelen hukuki soruları mevcut düzenlemeler ışığında cevaplandırabiliyoruz. Bu doğrultuda; 

  • 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda sayılan özellikleri taşıması halinde NFT’nin eser olarak nitelendirilmesi mümkün olacaktır. 
  • Halihazırda eser niteliğine haiz olan bir eserin, eser sahibinden izin alınmaksızın, lisans sözleşmesi gibi bir anlaşma yapılmaksızın NFT haline getirilmesi halinde, eser sahibinin,  FSEK uyarınca öngörülen hukuki ve cezai yollara başvurması mümkün olacaktır. 
  • Yazımızın başında örnekle açıklandığı üzere NFT haline getirilen dijital varlıkların, eser sahibinin telif haklarını ihlal etmesi mümkün olmakla birlikte kişilik haklarını dahi ihlal etmesi mümkündür.